(1)LAZLAR KİMDİR NERELERDE YAŞARLAR
Lazlar, Lazca konuşanlardır. Türkiye'nin kuzeydoğusunda, tarihte Lazistan (lazcada Lazepona denilebilir) olarak adlandırılan Doğu Karadeniz Bölgesinde, Artvin'in Hopa (Xopa), Arhavi (Arkabi), Borçka (Borçxa) ilçeleri ve Rize'nin Fındıklı (Viǯe), Ardeşen (Artaşeni), Pazar (Atina), Çamlıhemşin (Vija) ilçelerinde; göçmen olarak İkizdere'nin Merkeze yakın 6 Köyünde ve Güneyce beldesinde 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşından dolayı Batum, Hopa ve Arhavi'den göç ederek yerleştikleri Gölcük, Yalova, İzmit, Sapanca, Kocaeli/Kandıra, Karasu, Düzce, Akyazı, Akçakoca, Samsun, Baruthane, Vezirköprü, Ladik , Kavak, Havza, Balıkesir/manyas gibi yerlerde yaşamaktadırlar. Bu insanlar kendilerine has dilleri olan Lazca konuşurlar. Ayrıca Gürcistan'da da Lazlar yaşamaktadırlar. Lazca konuşulan ve Lazların yaşadığı yerleri yazıyor olmamız diğer yerlerde yaşamıyorlar anlamı vermemektedir. Böyle alan kısıtlamaları genel itibari ile doğru değildir.
Lazca yazıldığı gibi okunur, okunduğu gibi yazılır. Her sesin karşılığında bir harf vardır. Türkiye'de Lazca Latin harf temellidir.
Türkiye'de kabul gören 38 harfli Laz alfabesi şöyledir
A, B, C, Ç, Ç’, D, E, F, G, Gy, Ğ, H, İ, J, K, K’, Ky, Ky’, L, M, N, O, P, P’, R, S, Ş, T, T’, U, V, X, X’, Y, Z, Z*, 3, 3’
(3) 34 HARFLİ LAZ ALFABESİ
Bu çalışmamda Fırtına Vadisi diyalektinde kullanılan 34 harfli alfabeyi anlatacağım.
A B C Ç Ç̌ D E F G Ğ H X I J K Ǩ L M N O P P̌ R S Ş T Ť U V Y Z Ž Ʒ Ǯ
Küçük Harfler
a b c ç ḉ d e f g ğ h i j k ǩ l m n o p ṕ r s ş ʒ ǯ t ť u v x y z
Sesli harfler
a e i o u
Sesli harfler
a e i o u
(4) Lazcaya özgü harfler
ḉ ǩ ṕ ʒ ǯ ť x ž ğ Bu harflerin Türkçe karşılığı yok.
Türkçede olan I Ö Ü harfleri Lazcada yoktur.
Bu 9 harfin dışındaki diğer harfler Türkçe ile aynıdır.
Üstte belirttiğimiz (ḉ ǩ ṕ ʒ ǯ ť x ž ğ) Lazcaya özgü harfleri kelime içinde kullanalım.
(5) Lazcaya özgü harflerin yazılması
ḉ
İlk bakışta ç harfine benzeye bu lazca harf ç harfine yakınlığından dolayı üstüne şapka konulmuştur.
Lazcada hem ç harfi hem de ḉ harfi vardır.
ḉ harfine örnek: ḉağana=yengeç / ç harfi ise Türkçede kullanılan ile aynıdır. örnek: oçilu: evlenmek
ǩ
İlk bakışta k harfine benzeye bu lazca harf, k harfine yakınlığından dolayı üstüne şapka konulmuştur.
İlk bakışta k harfine benzeye bu lazca harf, k harfine yakınlığından dolayı üstüne şapka konulmuştur.
Lazcada hem k harfi, hem de ǩ harfi vardır.
ǩ harfini kelime içinde kullanalım:
ǩuǩma=Güğüm / ǩulani=kız. k harfi ise Türkçede kullanılan k ile aynıdır.
ṕ
Laz alfabesinde hem ṕ hem de p harfi vardır. bunlar birbirinden farklı iki kelimedir.
ṕ harfine örnek: ṕiṕila=çekirdek / ṕiya=acaba / ṕaṕu=dede / diğer p harfi Türkçe de kullanılan p harfi ile aynı okunur
ʒ
İlk bakışta üç rakamına benzeyen bu harf Laz alfabesidir. Rakam değildir.ʒ harfine örnek: ʒadi=bak / mʒa=gök / mʒudi=yalan
ǯ
Bu harf yukarıdaki harfe benze farklı ses verir. örnek: ǯari=su / ǯana=sene/seneye ǯoneri/buseneki, ǯoneri=tartılmış
x
Laz alfabesinden bir harftir. İngilizcedeki (iks) harfi değildir.
x harifne örnek: xami=bıçak
ť
Laz alfabesinde hem ť harfi, Hem de t harfi bulunmaktadır. T harfi Türkçedeki t harfi ile aynıdır.
Laz alfabesinde hem ť harfi, Hem de t harfi bulunmaktadır. T harfi Türkçedeki t harfi ile aynıdır.
ť harfi ise Lazcaya özgü harftir. Örnek: ťora=az daha / ťaxa=güya ťebi=deri
ž
Laz alfabesinde hem ž, Hem de z harfi bulunmaktadır.
ž harifne örnek: danži=diken / gunže=uzun
Harfin üzerindeki şapkayı nasıl yapacağız?
ğ
ğ harfi yumuşatılmadan kullanılır.
ğari=gölge
ğorğona= taşlık
Şapka yerine ' işareti koyarak Lazca harflere benzetmiş oluyoruz
örnek: ž yazacağımızda z' yazıyoruz. ǯ yazacğımıza 3 rakamının üzerine tırnak ile 3' yazıyoruz.
Böylece bu harfe benzemiş oluyor.
Ramazan Kosanoğlu KLEMURİSHİramox@hotmail.com
Bu anlattıklarımızın özeti. Videoyu tamekran büyütüp net izleyebilirsiniz.
lirsiniz.
Kaynak: http://www.lazca.org/lazca/173-laz-alfabesi-yazilis-ve-okunuslari.html