Lazca sözlükte fiiller nasıl madde başı yapılmalı ?
Goişi KOJİMA
Laz dostlarım geçenlerde bana şöyle ricada bulundular.
"Lazca-Türkçe sözlüğünüzde fiilleri çekimli olarak madde başı yapıyorsunuz. Madde başında mastarı kullanmıyorsunuz. Bunun sebebini anlamayanlar var. Sitemizde açıklama yapar mısınız ?”
Elbette yaparım. Yıllar önce birilerine anlatmıştım. Hala anlamayan var olduğunu düşünememiştim. Geç de olsa tekrar anlatayım. Daha doğrusu, ben o kişilere şöyle birkaç soru sorayım.
Birinci sorular:
Türkçe "oturmak” biçiminin Lazca karşılığı nedir ?
"Doxunu”.
Peki "oturma”nın karşılığı nedir ?
"Doxunu”.
"Oturtmak” nasıl denir Lazca olarak ?
"Doxunu”.
"Oturtma” ise nasıl söylenir ?
Yine "doxunu”.
"Oturmamak” kelimesinin karşılığı nedir ?
"........”
"Oturtmamak” kelimesinin karşılığı nedir ?
"........”
Evet, öyledir. Türk dilinin yapısı ayrı, Laz dilinin yapısı ayrıdır. Türkçe gramerde "oturmak”, "oturmamak”, "oturtmak” ve "oturtmamak” biçimlerine "mastar” denir. "Oturma” ile "oturtma”ya öyle denmez. Halbuki hepsi aynı kökenli biçimlerdir. Fiilimsilerdir. Fiil-isim halleridir.
Türk dilinde mastar için geçerli olan şeylerin hepsi zorunlu olarak başka dillerde de geçerli olmaz. Lazca "mastar”ın olumsuz biçimi mevcut değil.
İkinci sorular:
Lazcada "zun /z*in/ zin” biçimli fiil var. "Sahipsiz yerde duruyor” anlamındadır. Bu fiilin fiil-isim hali (= mastarı) nedir ?
".........”
Fındıklı-Arhavi-Hopa-Çxala Lazcasında unon ve unons biçimli fiil var. "İstiyor” anlamındadır. Bunun fiil-isim hali (= mastarı) nedir ?
".........”
Lazca "uyonun/ uonun/ ux’oun/ ux’onun (canlı varlığına sahiptir)” fiilinin fiil-isim hali (= mastarı) nedir ?
".........”
Lazca "ğirs/ ğis/ ğirun/ ğins (değerindedir)” filinin fiil-isim hali (= mastarı) nedir ?
"........”
Demek ki Lazcada fiil-isim haline (= mastarına) sahip olmayan fiiller mevcut. (*)
(*) Not : Bazıları, var olmayan "mastar” biçimini yoktan uyduruyor. Ama hiç kimse onları kullanmaz. Kendileri bile kullanamazlar.)
Üçüncü sorular :
Başka "mastarsız” fiillerine sahip olan dil var mı ?
".......”
Bilmiyorsanız ben söyleyeyim. Vardır. Rumcada hiçbir "mastar” yoktur. (Eski Yunancada vardı. Kayboldu.) Japoncada da "mastar”a benzer bir şey yoktur. Dünyada o tip sayısız diller vardır.
Peki bu diller ile ilgili sözlükler, fiilleri madde başı yaparken hangi biçimini kullanıyor ?
Durumu dile göre değişiyor. Rumca sözlükler ise şimdiki zaman birinci şahıs tekil biçimini fiillerin temsilî biçimi olarak kullanarak madde başı yaparlar.
Dördüncü ve sonuncu soru :
Lazca "zun /z*in/ zin”, "uyonun/ uonun/ ux’oun/ ux’onun”, "ğirs/ ğis/ ğirun/ ğins” vs gibi fiil-isimsiz (= mastarsız) fiilleri nasıl madde başı yapmalıyız ?
".........”
Yine ben cevabını vereyim. Sadece bu fiilleri değil, tüm fiilleri aynı yöntem ile madde başı yapmak gerekir. En iyisi, Lazca tüm fiillerde muhakkak bulunan şimdiki zaman üçüncü şahıs tekil biçimini temsilî biçimi olarak, yani madde başı olarak, kullanmaktır.