İskender Tzitaşi Kimdir?
İskender Tzitaşi, Lazlar açısından tarihsel bir kişiliktir. Resmî kaynaklar'da, doğum yeri Vitze olarak (Fındıklı – Rize, 1904) yazmaktadır.
İskender Tzitaşi, Moskova’da "Doğu Dilleri” adlı bölümde okudu. 1928 yılından sonra ise Lazca üzerine çalışmalara başlamıştır. Basılı ilk çalışması, 7 Kasım 1929’da Sohum’da yayımlanan Mçhita Murutsxi (Kızıl Yıldız) adını taşıyan Lazca gazetedir.
İskender Tzitaşi 1930’da yeni bir Laz alfabesi oluşturdu.
1932- 1936 yılları arasında Sohum’da ve Gürcistan tarafındaki Sarpi köyünde Lazca eğitim veren okullar açılmasını sağladı. Bu okullarda okutulmak üzere ders kitapları hazırladı.
Abazistan Cumhuriyeti'nde, Lazların yaşadığı köylerde, "Kızıl Lazistan” adıyla bilinen bir kolhoz oluşturmuş, Lazları , hem Sovyet sistemine entegre etmeye hem de ekonomik olarak güçlendirmeye çalışmıştır. Lazca eğitim veren okullar ve kolhozlarda yaşadığı sıkıntıları anlatan, Stalin ve Dimitrof gibi dönemin Sovyet liderlerine mektuplar yazarak çözüm yolları bulmaya çalışmıştır.
İnançlı bir Komünist ve parti üyesi olan Tzitaşi’nin bu kültürel hamlesi Tiflis merkezli Kartvelistler[1] tarafından hoş karşılanmamıştır. Özellikle, Gürcü alfabe sistemi dururken, Latin harflerine dayalı yeni bir alfabe sistemi geliştirmesi, bu alfabe ile kitaplar yazması ve okullarda eğitim vermesi Kartvelist milliyetçilerin tepkisine sebep olmuştur. Bu yüzden de itibarsızlaştırma ve karalama amaçlı dedikodulara maruz kalmış, Türk ajanlığı ile suçlanmıştır. O dönemin akademisyenlerini tanıyan kişiler Tzitaşi ile Gürcü dilbilimci Arnold Çikobava arasındaki rekabetten ve İskender Tzitaşi'nin, Çikobava tarafından Türk ajanlığı ile ihbar edildiği konusunda tanıklık etmektedirler.
1938’de Sohum'dan Bakü'ye gönderilerek, SSCB Bilimler Akademisi, Azerbeycan şubesi başkanlığına getirilmiştir.
İskender Tzitaşi, 10 Haziran 1938 tarihli Stalin ve Molotov imzalı bir karar ile Gürcüstan SSCB’deki Yüksek Mahkeme Askeri Heyeti tarafından yargılanmaya tabi kişiler listesine alınmıştir. Akabinde tutuklanmış, 21 Haziran 1938’de de mahkemesi yapılmıştır.
Bu göstermelik mahkemenin kararı gereği 22 Haziran 1938 Çarşamba günü vurularak öldürülmüştür. Tiflis'te bir toplu mezara gömüldüğü tahmin edilmektedir.
İskender Tzitaşi'nin ortadan kaldırılmasının arkasındaki sebep, Kartvelist çevrelerin kontrolleri dışında gelişmeye başlayan Lazların dilsel ve kültürel hareketinin önünü kesmekti. Özellikle, İskender Tzitaşi'nin Kartvel alfabesi yerine Latin harflerine dayalı bir alfabe geliştirmesi, bu alfabe ile kitaplar yayımlaması, Lazca eğitim veren okullarda bu alfabe ile yazılan kitapları okutması dönemin Kartvelistlerini harekete geçirmiştir. Kurşuna dizilerek öldürülmesinden sonra İskender Tzitaşi’nin adı, eylemleri ve ortaya koyduğu eserler Kartvelistler tarafından unutturulmaya çalışılmıştır.
İskender Tzitaşi, Lazcanın yazılı hale gelmesi için ilk hamleyi yapan kişidir.
Laz edebiyatının kurucusudur ve ilk Lazca eserler Tzitaşi imzasını taşır.
O aynı zamanda bir bilim adamı, düşünür ve idealisttir.
Şu an elinizde bulunan bu eserde yayımlanan Tzitaşi'ye ait mektuplar Rus Dili uzmanı Eren Mühürcü'nün Rusça kaynaklardan yaptığı çevirilerden oluşmaktadır.
İskender Tzitaşi için kronoloji
1) 01.01.1904 Vitze (Fındıklı) Doğdu.
2) Sohum'da, 7 Kasım 1929’da, "Mçhita Murutsxi” adlı ilk Lazca gazeteyi yayımladı.
3) 1930'da Latin harflerine dayalı yeni bir alfabe sistemi oluşturdu.
4) 1932- 1936 yılları arasında SSCB'de Laz okulları açılmasını sağladı.
5) Abazistan'da "Kızıl Lazistan” adlı Kolhozun oluşturulmasına öncülük etti.
6) 1938, SSCB Bilimler Akademisi, Azerbeycan şubesi başkanlığını yaptı.
7) 10 Haziran 1938 tarihli, Stalin ve Molotov imzalı bir karar ile Gürcüstan SSCB’deki Yüksek Mahkeme Askeri Heyeti tarafından yargılanmaya tabi kişiler listesine alındı.
8) 21 Haziran 1938’de mahkemesi yapıldı.
9) 22 Haziran 1938 Çarşamba günü vurularak idam edildi.
Yayınları:
1) Çkuni Çhara (Bizim Yazımız), Abazastaniş Cumhuriyetişi Gamamşkumala, Sohum, 1932. Lazca okuma kitabı.
2) Oxesapuşi Supara (Hesap kitabı), Abazastaniş Cumhuriyetişi Gamamşkumala, Sohum, 1933. Lazca matematik kitabı.
3) Alboni (Alfabe), Abazastaniş Cumhuriyetişi Gamamşkumala, Sohum, 1935. Lazca alfabe kitabı.
4) Okitxuşeni Supara (Okuma kitabı), Abazastaniş Cumhuriyetişi Gamamşkumala, Sohum, 1937. Lazca hayatbilgisi kitabı.
[1] Kartvelizm: Laz, Megrel ve Svan halklarını Gürcü kabilesi, bu halkların konuştuğu dilleri de Gürcücenin bir şivesi olduğunu savunan resmi Gürcü milliyetçi söylemi.
İskender Tzitaşi’den Mektuplar
Rusçadan Çeviren: Eren Mühürcü
Kitabın Orijinal Adı: İskender Tzitaşi’den Mektuplar/ Sovyet Dönemi - Kızıl Lazistan - Laz Okulları
Yayıma Hazırlayan: İsmail Bucaülişi
ISBN : 978-605-4567-20-1
Sayfa sayısı : 102
Ebat : 12.5 x 19.5 cm,
Kağıt. Enzo kitap kağıdı
İsteme adresi: lazikayayinkollektifi@hotmail.com
Fitat: 10 Tl